De meeste complotdenkers geloven niet echt in de ergste verhalen die ze verspreiden. Nou ja, ze zijn er van overtuigd dat ze “iets weten wat anderen niet weten”, maar het is allemaal uiteindelijk vrijblijvend. Wat ik daarmee bedoel, is dat ze die vreselijke verhalen over duistere communisme afdwingende organisaties, geplande genocide via vaccins, reptilliaanse gedaantewisselaars etcetera dan wel “geloven” maar daar absoluut geen actie op ondernemen.
Wat vreemd is. Want als jij bewijs hebt voor een misdaad tegen de mensheid, kun je naar de pers, naar de politie of zelfs naar het internationale strafhof in Den Haag. Dat doet niemand. In plaats daarvan blijft deze groep grotendeels inactief in de echte wereld en delen ze vooral hun onzin online.
Echt handelen blijft uit. Bij de meesten.
Als je ernaar vraagt krijg je doorgaans geen sluitend antwoord waarom ze niet naar de politie of de FBI of wie dan ook gaan met hun ‘sluitende bewijs dat 9/11 een inside job was’. Als er al een antwoord komt, is de strekking dat “ze” (de FBI, de politie, de rechter) “toch wel in het complot zitten en er niks mee gaan doen”.
Soeverein
Je zou kunnen denken dat het dan wel meevalt met die dreiging van complotdenkers, waar de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid voor waarschuwt. De meeste complotdenkers doen toch niks? En de angel zit hem in ‘de meeste’.
Want er zijn wel degelijk mensen die, gemotiveerd door complotverhalen verkeerde beslissingen maken. Zoals de helaas toenemende groep antivaxers. Maar ook de ‘soevereine burgerbeweging‘ is hier een voorbeeld van.
Om even die laatste groep uit te lichten: dit zijn mensen die ervan overtuigd zijn dat de Nederlandse grondwet niet geldig is en dat de overheid dus niet legitiem is. Daaruit vloeit voor hen voort dat ze geen belasting meer denken te hoeven betalen, of sterker nog, dat de belastingdienst een miljoen euro per inwoner beheert dat eigenlijk van de soevereine burger is. Deze groep denkt met een (verzonnen!) juridische truc geen rekeningen meer te hoeven betalen of dat ze daarmee vervolging kunnen voorkomen.
Deze mensen geloven dus zo in dit onzinverhaal, dat ze op basis daarvan (net als antivaxers) hele slechte beslissingen nemen met voor hen potentieel grote nadelige gevolgen.
Pizza
Het blijft niet bij schade die mensen zichzelf toebrengen. In 2016 ging online opeens het verhaal rond dat ‘kwaadaardige Democraten’ kinderen vasthielden in de kelder van een pizzeria om hen te martelen, met als doel ‘adrenochrome’ uit hun bloed te winnen. Een bizar horrorverhaal dat niemand serieus neemt, zou je denken. Maar de 28-jarige Edgar Maddison Welch nam het verhaal zo serieus dat hij gewapend naar het pizzarestaurant ging om “de kinderen uit de kelder te redden”.
Er waren uiteraard een aantal problemen met dit verhaal, niet in de laatste plaats dat het pizzeria geen kelder had en (verrassing!) dat er helemaal geen kinderen werden vastgehouden.
Een spam mailtje zit doorgaans vol met spelfouten. De meesten van ons zien dat meteen en negeren het. Maar wie laaggeletterd en laagopgeleid is, ziet die fouten niet.
Rationeel
Nu zou je kunnen denken dat Welch ‘een gekkie is’. Maar als we goed kijken, was het gedrag van Welch volkomen rationeel. Hij geloofde dat er kinderen werden vastgehouden. En dan is de enige logische handeling: doe er iets aan.
En hier komen we bij het gevaar van complottheorieën, vooral het soort wat praat over duistere organisaties die achter de schermen aan de touwtjes trekken. Deze verhalen bestaan uit drie elementen:
- Er gebeurt iets verschrikkelijks
- De overheid / politie zit in het complot
- Niemand doet iets
Mensen die zo’n verhaal geloven, kunnen zomaar tot de conclusie komen dat, als onze regering werkelijk zulke vreselijke dingen doet en je nergens naar toe kan om dat te stoppen, je het recht dan maar in eigen hand moet nemen.
Die redenatie is volkomen rationeel. Maar niet gebaseerd op de werkelijkheid.
Zelffilterend effect
Ironisch genoeg neemt het gevaar voor terrorisme toe naarmate de complotverhalen absurder worden. Dat komt door het zogenaamde ‘zelffilterende effect’ van complottheorieën. Het is een effect dat we ook zien in spam berichten.
Een spam mailtje zit doorgaans vol met spelfouten. De meesten van ons zien dat meteen en negeren het. Maar wie laaggeletterd en laagopgeleid is, ziet die fouten niet. Die is dus makkelijker te beïnvloeden en op te lichten. Alleen deze mensen zullen dus zo’n spammail serieus nemen.
Hetzelfde zien we bij complotverhalen. Bepaalde mensen zullen afhaken als het complotverhaal opeens ook gaat over gedaantewisselende reptielen. Maar mensen die zelfs dat accepteren (en dat zijn er in de Verenigde Staten al 12 miljoen!) zijn zo ver van de werkelijkheid verwijderd, dat je hen letterlijk alles wijs kan maken. En dan hoeft er letterlijk maar ééntje tussen te zitten die het recht in eigen hand neemt.
Het is dus radicalisatie via ‘natuurlijke selectie’. De mensen die het meest gevoelig zijn voor complotverhalen zijn ook uiteindelijk degenen die bereid zijn om op basis van de angstaanjagendste complotverhalen te handelen.
Conclusie
Dat complotverhalen schadelijk zijn, is sinds de coronacrisis overduidelijk. Bepaalde mensen zijn gevoelig voor onzin en nemen dan helaas beslissingen die henzelf en hun omgeving beschadigen. De meest radicale onzin levert bovendien de meest geradicaliseerde mensen op. En dat is een direct en acuut gevaar voor individuen en voor de rechtsstaat.
Feitenjager is gratis. Een donatie stel ik zeer op prijs.
About Author
